ดาวเสาร์เป็นดาวเคราะห์ก๊าซขนาดใหญ่เป็นอันดับที่ 6 นับจากดวงอาทิตย์ และเป็นดาวเคราะห์ที่มีขนาดใหญ่ที่สุดเป็นอันดับ 2 ในระบบสุริยะ รองจากดาวพฤหัสบดี สิ่งที่โดดเด่นและเป็นเอกลักษณ์ของดาวเสาร์คือระบบวงแหวนที่กว้างใหญ่และสวยงาม ซึ่งประกอบด้วยอนุภาคน้ำแข็ง ฝุ่น และหินจำนวนมาก ดาวเสาร์ได้รับการตั้งชื่อตามเทพเจ้าแห่งการเกษตรของโรมัน
ข้อมูลทั่วไป
- ประเภท: ดาวเคราะห์ก๊าซ
- รัศมีเฉลี่ย: 58,232 กิโลเมตร (9.14 เท่าของรัศมีเฉลี่ยโลก)
- มวล: 5.6834 × 10^26 กิโลกรัม (95.15 เท่าของมวลโลก)
- ความหนาแน่นเฉลี่ย: 0.687 กรัมต่อลูกบาศก์เซนติเมตร (น้อยกว่าน้ำ)
- คาบการหมุนรอบตัวเอง: 10.7 ชั่วโมง
- คาบการโคจรรอบดวงอาทิตย์: 29.5 ปีโลก
- ระยะห่างเฉลี่ยจากดวงอาทิตย์: 1,433.5 ล้านกิโลเมตร (9.58 หน่วยดาราศาสตร์)
- ความเยื้องศูนย์กลางของวงโคจร: 0.056
- ความเอียงของแกนหมุน: 26.73 องศา
- องค์ประกอบหลักในชั้นบรรยากาศ: ไฮโดรเจน (ประมาณ 96.3%), ฮีเลียม (ประมาณ 3.25%), มีเทน, แอมโมเนีย, อีเทน และอื่นๆ ในปริมาณเล็กน้อย
โครงสร้างภายใน
ดาวเสาร์ไม่มีพื้นผิวแข็ง แต่มีโครงสร้างภายในเป็นชั้นต่างๆ ดังนี้
- แกนกลาง: เชื่อว่าเป็นแกนหินและน้ำแข็งขนาดเล็ก มีมวลประมาณ 10-20 เท่าของมวลโลก
- ชั้นโลหะไฮโดรเจนเหลว: ชั้นที่มีความดันสูง ทำให้ไฮโดรเจนอยู่ในสถานะโลหะเหลว ซึ่งเป็นตัวนำไฟฟ้าที่ดีและเป็นแหล่งกำเนิดสนามแม่เหล็กของดาวเสาร์
- ชั้นไฮโดรเจนเหลวและก๊าซ: ชั้นนอกสุดที่ค่อยๆ เปลี่ยนสถานะจากของเหลวไปเป็นก๊าซเมื่อเข้าใกล้ชั้นบรรยากาศ
ชั้นบรรยากาศ
ชั้นบรรยากาศของดาวเสาร์มีความหนาแน่นน้อยกว่าโลกมาก และมีลมกรดที่รุนแรง โดยความเร็วลมอาจสูงถึง 1,800 กิโลเมตรต่อชั่วโมง ปรากฏการณ์ที่โดดเด่นในชั้นบรรยากาศคือพายุหกเหลี่ยม (Hexagon) บริเวณขั้วเหนือ ซึ่งเป็นรูปแบบของกระแสลมวนที่มีลักษณะเป็นหกเหลี่ยม
ระบบวงแหวน
ระบบวงแหวนของดาวเสาร์เป็นระบบวงแหวนดาวเคราะห์ที่กว้างขวางที่สุดในระบบสุริยะ สามารถแบ่งออกเป็นวงแหวนหลักๆ ได้แก่ วงแหวน A, B และ C และมีช่องว่างขนาดใหญ่อย่างช่องว่างแคสสินี (Cassini Division) คั่นอยู่ วงแหวนเหล่านี้ประกอบด้วยอนุภาคน้ำแข็ง ฝุ่น และหินขนาดเล็กจำนวนมหาศาล ซึ่งมีขนาดตั้งแต่ไมโครเมตรไปจนถึงหลายเมตร ความหนาโดยเฉลี่ยของวงแหวนอยู่ที่ประมาณ 10 เมตร แม้ว่าจะมีเส้นผ่านศูนย์กลางหลายแสนกิโลเมตร นักวิทยาศาสตร์เชื่อว่าวงแหวนอาจมีต้นกำเนิดจากการแตกสลายของดวงจันทร์บริวารขนาดเล็ก หรือเป็นเศษวัสดุที่เหลือจากการก่อตัวของดาวเสาร์
ดวงจันทร์บริวาร
ดาวเสาร์มีดวงจันทร์บริวารที่ค้นพบแล้วมากกว่า 140 ดวง โดยดวงจันทร์ที่มีขนาดใหญ่ที่สุดและเป็นที่น่าสนใจ ได้แก่
- ไททัน (Titan): ดวงจันทร์ที่มีขนาดใหญ่ที่สุดของดาวเสาร์ และเป็นดวงจันทร์เพียงดวงเดียวในระบบสุริยะที่มีชั้นบรรยากาศหนาแน่น ซึ่งส่วนใหญ่ประกอบด้วยไนโตรเจนและมีทะเลสาบและแม่น้ำที่ประกอบด้วยของเหลวไฮโดรคาร์บอน
- เอนเซลาดัส (Enceladus): ดวงจันทร์ขนาดเล็กที่มีการพ่นไอของน้ำและอนุภาคน้ำแข็งออกมาจากรอยแตกที่ขั้วใต้ ซึ่งบ่งชี้ว่าอาจมีมหาสมุทรที่เป็นของเหลวอยู่ใต้พื้นผิว
- มิมาส (Mimas): มีลักษณะเด่นคือหลุมอุกกาบาต Herschel ขนาดใหญ่
- ไออะพิตัส (Iapetus): มีสองซีกโลกที่มีความสว่างแตกต่างกันอย่างมาก
- รีอา (Rhea): ดวงจันทร์น้ำแข็งที่มีร่องรอยของรอยแตกขนาดใหญ่บนพื้นผิว
นอกจากนี้ยังมีดวงจันทร์ขนาดเล็กอื่นๆ ที่มีรูปร่างแปลกตาและมีอิทธิพลต่อโครงสร้างของวงแหวน เช่น ดวงจันทร์คนเลี้ยงแกะ (Shepherd Moons)
สนามแม่เหล็ก
ดาวเสาร์มีสนามแม่เหล็กที่แข็งแกร่งเป็นอันดับสองในระบบสุริยะ ซึ่งเกิดจากการหมุนเวียนของโลหะไฮโดรเจนเหลวภายในดาวเคราะห์ สนามแม่เหล็กนี้ก่อให้เกิดปรากฏการณ์แสงเหนือ-ใต้ (Aurora) ที่ขั้วของดาวเสาร์
การสำรวจ
ยานอวกาศหลายลำได้ทำการสำรวจดาวเสาร์ ได้แก่
- ไพโอเนียร์ 11 (Pioneer 11): บินผ่านดาวเสาร์ในปี ค.ศ. 1979
- วอยเอเจอร์ 1 และ 2 (Voyager 1 and 2): บินผ่านดาวเสาร์ในช่วงต้นทศวรรษ ค.ศ. 1980 และให้ข้อมูลสำคัญเกี่ยวกับวงแหวนและดวงจันทร์
- แคสสินี-ไฮเกนส์ (Cassini-Huygens): เป็นภารกิจที่สำคัญที่สุดในการสำรวจดาวเสาร์ โดยยานแคสสินีโคจรรอบดาวเสาร์ตั้งแต่ปี ค.ศ. 2004 ถึง ค.ศ. 2017 และยานไฮเกนส์ได้ลงจอดบนดวงจันทร์ไททัน
ความสำคัญในการศึกษา:
การศึกษาดาวเสาร์และระบบของมันมีความสำคัญต่อความเข้าใจในกระบวนการก่อตัวและวิวัฒนาการของระบบดาวเคราะห์ รวมถึงเงื่อนไขที่อาจนำไปสู่การเกิดสิ่งมีชีวิตบนดวงจันทร์บางดวง เช่น ไททันและเอนเซลาดัส
ข้อมูลอ้างอิง: NASA
