แสงจักรราศี (zodiacal light) คืออะไร?

ในความมืดมิดของยามค่ำคืนที่เงียบสงัด หากเราละสายตาจากแสงสีของเมืองใหญ่ แล้วทอดมองไปยังขอบฟ้าหลังดวงอาทิตย์ลับลา หรือก่อนรุ่งอรุณจะมาเยือน เราอาจได้พบกับแสงเรืองรองจางๆ ที่ทอดตัวขึ้นมาจากขอบฟ้าคล้ายปิรามิด แสงอ่อนโยนนี้มีชื่อเรียกขานว่า แสงจักรราศี (zodiacal light) ปรากฏการณ์แสงที่ดูราวกับความลับจากห้วงอวกาศ

แสงจักรราศีเกิดขึ้นจากการที่แสงอาทิตย์สาดส่องไปยังอนุภาคฝุ่นขนาดเล็กนับล้านๆ ชิ้นที่ล่องลอยอยู่ในระนาบสุริยวิถี ซึ่งเป็นเสมือนถนนที่โลกและดาวเคราะห์ส่วนใหญ่ใช้โคจรรอบดวงอาทิตย์ บริเวณใกล้ดวงอาทิตย์จะมีฝุ่นหนาแน่นกว่าบริเวณที่ห่างไกลออกไป ทำให้แสงที่กระเจิงออกมาปรากฏเป็นรูปทรงสามเหลี่ยมฐานกว้างที่ขอบฟ้า และค่อยๆ เรียวเล็กลงเมื่อสูงขึ้นไปในท้องฟ้า

เหตุที่แสงนี้มีชื่อว่า “แสงจักรราศี” ก็เนื่องมาจากแนวที่แสงนี้ปรากฏขึ้นนั้น สอดคล้องกับแนวของกลุ่มดาวจักรราศีทั้ง 12 กลุ่ม ที่เรียงรายอยู่ตามแนวสุริยวิถีนั่นเอง ราวกับว่าแสงนี้เป็นผ้าม่านเรืองรองที่ทาบทาท้องฟ้าไปตามกลุ่มดาวเหล่านั้น

หากปรารถนาจะยลโฉมแสงจักรราศี สิ่งสำคัญคือการเลือกเวลาและสถานที่ให้เหมาะสม ท้องฟ้าต้องมืดสนิท ปราศจากแสงรบกวนจากดวงจันทร์และแสงไฟจากเมืองใหญ่ ช่วงเวลาที่ดีที่สุดคือราว 30-60 นาทีหลังอาทิตย์ตกดินทางทิศตะวันตก หรือ 30-60 นาทีก่อนอาทิตย์ขึ้นทางทิศตะวันออก สภาพอากาศที่โปร่งใสจะช่วยให้เห็นแสงนี้ได้ชัดเจนยิ่งขึ้น สำหรับประเทศไทยเรา ซึ่งตั้งอยู่ในเขตร้อน มีโอกาสสังเกตแสงจักรราศีได้ดีในช่วงเดือนกุมภาพันธ์ถึงเมษายนหลังอาทิตย์ตก และตุลาคมถึงธันวาคมก่อนอาทิตย์ขึ้น

นักวิทยาศาสตร์ได้ทำการศึกษาแหล่งที่มาของฝุ่นจักรราศี และพบว่ามีที่มาจากหลายแหล่ง ไม่ว่าจะเป็นฝุ่นที่ถูกปล่อยออกมาจากดาวหางเมื่อโคจรเข้าใกล้ดวงอาทิตย์ เศษฝุ่นจากการชนกันของดาวเคราะห์น้อยในแถบดาวเคราะห์น้อย หรือแม้กระทั่งฝุ่นจากการชนของอนุภาคขนาดเล็กที่เรียกว่าไมโครมีทีเออรอยด์

การศึกษาแสงจักรราศีมิได้เป็นเพียงการชื่นชมความงามเท่านั้น แต่ยังเป็นหน้าต่างบานสำคัญที่ช่วยให้นักวิทยาศาสตร์เข้าใจถึงองค์ประกอบ ขนาด และการกระจายตัวของฝุ่นในระบบสุริยะชั้นใน ซึ่งเป็นข้อมูลอันล้ำค่าในการไขปริศนาเกี่ยวกับพลศาสตร์ของระบบสุริยะ และกระบวนการก่อกำเนิดของดาวเคราะห์ต่างๆ

แสงจักรราศีอาจเป็นปรากฏการณ์ที่ต้องอาศัยความอดทนและการสังเกตอย่างตั้งใจ แต่เมื่อได้พบเห็นแล้ว ความเรืองรองอันลึกลับนั้นจะสร้างความประทับใจมิรู้ลืม ครั้งต่อไปในคืนที่ดาวเต็มฟ้า ลองมองหาแสงจักรราศีนะครับ บางทีคุณอาจได้ค้นพบความมหัศจรรย์เล็กๆ ที่ซ่อนตัวอยู่ในความมืดมิดแห่งจักรวาลก็เป็นได้

แหล่งข้อมูลอ้างอิง:

• NASA
• ESA (European Space Agency)
• Royal Astronomical Society
• Sky & Telescope