เมื่อมองออกไปในห้วงอวกาศอันไกลโพ้น เรามักพบกับกาแล็กซีชนิดก้นหอย (spiral galaxy) ที่งดงามตระการตา และหนึ่งในกาแล็กซีที่เปล่งประกายเจิดจรัสที่สุด คือ NGC 6951 ซึ่งอยู่ห่างจากโลกของเราประมาณ 70 ล้านปีแสง ในทิศทางของกลุ่มดาวซีฟิอัส (Cepheus) และได้เผยให้เห็นถึงความลึกลับของกระบวนการก่อกำเนิดดาวฤกษ์ที่ใจกลางกาแล็กซี
ตามภาพถ่ายที่กล้องฮับเบิลบันทึกไว้ NGC 6951 คือกาแล็กซีที่มีโครงสร้างแบบก้นหอยที่เต็มไปด้วยรายละเอียดอันน่าสนใจ สิ่งที่ดึงดูดสายตาเป็นอันดับแรกคือ แขนก้นหอยที่แผ่ขยายออกไปอย่างสง่างาม โดยประดับประดาไปด้วยเนบิวลา (nebula) สีแดงสดใส ซึ่งเป็นบริเวณที่กำลังมีการก่อกำเนิดดาวฤกษ์อย่างคึกคัก พร้อมกับดาวฤกษ์สีน้ำเงินสว่างจ้าที่เพิ่งถือกำเนิด และกลุ่มก้อนเมฆฝุ่นละอองที่ทอดยาวเป็นสายใย
แขนเหล่านี้หมุนวนเข้าสู่ใจกลางกาแล็กซี (galactic centre) ซึ่งเรืองรองเป็นสีทอง อันเป็นสัญญาณบ่งบอกถึงประชากรของดาวฤกษ์ที่มีอายุมาก นอกจากนี้ ใจกลางของดาราจักรยังดูยืดออกเป็นรูปทรงคาน (bar) อย่างชัดเจน เผยให้เห็นถึงโครงสร้างรูปคานของดาวฤกษ์ที่กำลังหมุนอย่างช้า ๆ ซึ่งโครงสร้างคานนี้ไม่ได้มีไว้เพียงแค่ความงามเท่านั้น แต่ยังเป็นกุญแจสำคัญที่นำไปสู่ปรากฏการณ์อันน่าทึ่งอีกอย่างหนึ่งของกาแล็กซีแห่งนี้
โครงสร้างรูปคานของ NGC 6951 อาจเป็นตัวการที่อยู่เบื้องหลังคุณลักษณะที่โดดเด่นอีกประการหนึ่ง นั่นคือวงแหวนสีขาวอมน้ำเงินที่โอบล้อมใจกลางของดาราจักรไว้ วงแหวนนี้มีชื่อเรียกว่า วงแหวนดาวเกิดใหม่รอบนิวเคลียส (Circumnuclear Starburst Ring) ซึ่งหมายถึงบริเวณที่มีการก่อกำเนิดดาวฤกษ์อย่างเข้มข้นรอบ ๆ นิวเคลียสหรือใจกลางกาแล็กซีนั่นเอง
นักดาราศาสตร์เชื่อว่า โครงสร้างคานทำหน้าที่เหมือนท่อลำเลียง โดยลำเลียงแก๊สและสสารจากแขนก้นหอยภายนอกให้ไหลมารวมตัวกันที่ใจกลาง และเมื่อแก๊สเหล่านี้มาสะสมตัวอย่างหนาแน่น ก็จะก่อตัวเป็นวงแหวนที่มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 3,800 ปีแสง สองแนวของฝุ่นมืดที่ทอดตัวขนานไปกับคาน เป็นจุดสังเกตที่บ่งบอกถึงบริเวณที่แก๊สจากคานไหลเข้าสู่วงแหวน
สภาพแวดล้อมที่เต็มไปด้วยแก๊สหนาแน่นของวงแหวนดาวเกิดใหม่นี้ จึงเป็น “#โรงงานผลิตดาว” ที่สมบูรณ์แบบในการสร้างดาวฤกษ์จำนวนมหาศาล จากข้อมูลของฮับเบิล นักดาราศาสตร์ได้ค้นพบกระจุกดาว (star clusters) ที่เป็นไปได้มากกว่า 80 แห่งภายในวงแหวนของ NGC 6951 ดาวฤกษ์หลายดวงในกลุ่มนี้ก่อตัวขึ้นเมื่อไม่ถึง 100 ล้านปีที่แล้วเท่านั้น อย่างไรก็ตาม ตัววงแหวนเองนั้นมีอายุยืนยาวกว่ามาก โดยอาจมีอยู่มานานถึง 1,000 ล้านถึง 1,500 ล้านปี แสดงให้เห็นถึงวงจรการเกิดดาวฤกษ์ที่ดำเนินมาอย่างต่อเนื่องยาวนาน
นักดาราศาสตร์ใช้กล้องโทรทรรศน์อวกาศฮับเบิลถ่ายภาพ NGC 6951 ด้วยเหตุผลที่หลากหลาย เช่น การทำแผนที่ฝุ่นในกาแล็กซีใกล้เคียง การศึกษาศูนย์กลางของกาแล็กซีแบบจาน (disc galaxies) และการติดตามการระเบิดของซูเปอร์โนวา (supernova) ซึ่งเป็นจุดจบอันรุนแรงของดาวฤกษ์ขนาดใหญ่ กาแล็กซี NGC 6951 แห่งนี้เคยเกิดปรากฏการณ์ซูเปอร์โนวามาแล้วถึง 5-6 ครั้ง
กาแล็กซี NGC 6951 จึงไม่ใช่เพียงแค่ภาพที่สวยงามเท่านั้น แต่ยังเป็นเสมือนห้องทดลองทางจักรวาลวิทยาที่ช่วยให้นักวิทยาศาสตร์ได้เข้าใจอย่างลึกซึ้งถึงกระบวนการเปลี่ยนแปลงและวิวัฒนาการอันซับซ้อนที่เกิดขึ้นในใจกลางของกาแล็กซี เมื่อเรามองดูกาแล็กซีที่เต็มไปด้วยพลังงานแห่งการกำเนิดดาวเช่นนี้ ทำให้เราตระหนักได้ว่า เอกภพของเรานั้นเต็มไปด้วยความเคลื่อนไหวและปรากฏการณ์ที่น่าค้นหาอยู่เสมอ
เครดิตภาพ: ESA/Hubble & NASA, L. C. Ho, G. Brammer, A. Filippenko, C. Kilpatrick
About the Author
