กาแล็กซีขนาดเล็กจิ๋วสามารถซ่อนเบาะแสสำคัญที่ช่วยตอบคำถามใหญ่เกี่ยวกับวิวัฒนาการของเอกภพได้ลีโอ พี (Leo P) กาแล็กซีแคระ (dwarf galaxy) ที่อยู่โดดเดี่ยว คือหนึ่งในกรณีศึกษาที่น่าสนใจนี้ การทำความเข้าใจกาแล็กซีแคระอย่างลีโอ พี จะช่วยให้นักดาราศาสตร์ปะติดปะต่อเรื่องราวการก่อตัวของเอกภพในช่วงแรกเริ่มได้ดียิ่งขึ้น
กล้องโทรทรรศน์อวกาศเจมส์ เวบบ์ ซึ่งเป็นกล้องโทรทรรศน์อวกาศที่ทรงพลังที่สุดในปัจจุบัน ได้ทำการสำรวจกาแล็กซีแคระลีโอ พี อย่างละเอียด เพื่อศึกษาแบบแผนการก่อตัวของดาวฤกษ์ภายในกาแล็กซีแห่งนี้ ความพิเศษของลีโอ พี อยู่ที่การตั้งอยู่อย่างโดดเดี่ยวในอวกาศ ปราศจากอิทธิพลจากการรบกวนของกาแล็กซีขนาดใหญ่อย่างทางช้างเผือก (Milky Way) ซึ่งเป็นกาแล็กซีที่เราอาศัยอยู่ และกาแล็กซีแอนโดรเมดา (Andromeda) ที่เป็นกาแล็กซีเพื่อนบ้านที่ใหญ่ที่สุดของเรา การที่ลีโอ พี ไม่มีปฏิสัมพันธ์กับกาแล็กซีอื่น ๆ ทำให้การศึกษาการก่อตัวดาวฤกษ์ในอดีตของมันไม่ถูกบิดเบือนจากแรงโน้มถ่วงหรือก๊าซจากกาแล็กซีอื่น
จากการศึกษาข้อมูลที่ได้จากกล้องโทรทรรศน์อวกาศเจมส์ เวบบ์ นักดาราศาสตร์พบว่า ลีโอ พี เริ่มต้นกระบวนการก่อตัวดาวฤกษ์ในช่วงต้นของประวัติศาสตร์เอกภพ หลังจากเกิดบิกแบงไม่นานนัก หลังจากนั้น กิจกรรมการก่อตัวดาวฤกษ์ของมันได้หยุดลงช่วงสั้น ๆ หลังจากยุคที่เรียกว่า “ยุคการแตกตัวเป็นไอออนใหม่” (Epoch of Reionization) ยุคนี้เป็นช่วงเวลาสำคัญในประวัติศาสตร์เอกภพ เมื่อแสงอัลตราไวโอเลตจากดาวฤกษ์และกาแล็กซีรุ่นแรกเริ่ม ทำให้ไฮโดรเจนที่เป็นกลาง (neutral hydrogen) แตกตัวเป็นไอออน (ionized) และทำให้เอกภพกลับมาโปร่งแสงอีกครั้ง หลังจากการยุคการแตกตัวเป็นไอออนใหม่ กาแล็กซีแคระส่วนใหญ่ที่หยุดการก่อตัวของดาวฤกษ์ มักจะไม่กลับมาก่อตัวดาวฤกษ์อีกเลย เนื่องจากก๊าซที่จำเป็นสำหรับการก่อตัวดาวฤกษ์ได้กระจัดกระจายไปหมดแล้ว
อย่างไรก็ตาม ลีโอ พี กลับแสดงพฤติกรรมที่ผิดปกติอย่างมาก นั่นคือมันได้เริ่มก่อตัวดาวฤกษ์ขึ้นมาใหม่ได้อีกครั้ง คำถามคือ “ทำไม?” อะไรคือปัจจัยที่ทำให้ลีโอ พี สามารถฟื้นฟูกระบวนการก่อตัวดาวฤกษ์ได้อีกครั้ง ในขณะที่กาแล็กซีแคระอื่น ๆ ไม่สามารถทำได้ การค้นหาคำตอบสำหรับคำถามนี้มีความสำคัญอย่างยิ่ง เนื่องจากจะช่วยให้นักดาราศาสตร์เข้าใจกลไกและเงื่อนไขที่ควบคุมการก่อตัวและวิวัฒนาการของกาแล็กซีแคระ และบทบาทของพวกมันในวิวัฒนาการของเอกภพโดยรวมได้ดียิ่งขึ้น
ข้อมูลจากลีโอ พี อาจเป็นกุญแจสำคัญในการไขปริศนาว่ากาแล็กซีในช่วงแรกเริ่มของเอกภพก่อตัวและวิวัฒนาการอย่างไร
เครดิตภาพ: NASA, ESA, CSA, Kristen McQuinn (STScI)
