แขนกังหันที่โค้งมนอย่างสง่างามของกาแล็กซีเอ็ม 51 (M51 หรือ NGC5194) ดูราวกับบันไดเวียนขนาดมหึมาที่ทอดตัวผ่านห้วงอวกาศ แท้จริงแล้ว แขนเหล่านี้คือแนวของดาวฤกษ์และแก๊สที่เรียงตัวเป็นทางยาว แทรกสลับด้วยฝุ่น
ภาพนี้เป็นภาพที่คมชัดที่สุดเท่าที่เคยมีมา ถ่ายไว้เมื่อเดือนมกราคม ค.ศ. 2005 ด้วยกล้องสำรวจขั้นสูง (Advanced Camera for Surveys หรือ ACS) บนกล้องโทรทรรศน์อวกาศฮับเบิล (Hubble Space Telescope) แสดงให้เห็นถึงโครงสร้างอันยิ่งใหญ่ของกาแล็กซีกังหัน ตั้งแต่แขนกังหันที่โค้งมนซึ่งเป็นที่อยู่ของดาวฤกษ์อายุน้อย ไปจนถึงใจกลางกาแล็กซีสีเหลืองนวลอันเป็นแหล่งที่อยู่ของดาวฤกษ์อายุมาก กาแล็กซีแห่งนี้ได้รับฉายาว่า กาแล็กซีกังหันน้ำวน (Whirlpool Galaxy) เนื่องจากโครงสร้างที่หมุนวนของมัน
ลักษณะเด่นที่สุดของกาแล็กซีกังหันน้ำวน คือแขนกังหันทั้งสองข้างที่โค้งงอ อันเป็นเอกลักษณ์ของกาแล็กซีกังหันแบบมีโครงสร้างสมบูรณ์ ซึ่งต่างจากกาแล็กซีกังหันจำนวนมากที่มีแขนหลายแขนและมีรูปร่างไม่ชัดเจนนัก แขนเหล่านี้มีบทบาทสำคัญอย่างยิ่ง โดยทำหน้าที่เปรียบเสมือนโรงงานผลิตดาวฤกษ์ ทำการบีบอัดแก๊สไฮโดรเจน และสร้างกระจุกดาวฤกษ์เกิดใหม่ขึ้นมา ในกาแล็กซีกังหันน้ำวน สายพานการผลิตนี้เริ่มต้นจากกลุ่มเมฆแก๊สสีดำทึบบริเวณขอบด้านใน เคลื่อนไปยังบริเวณก่อกำเนิดดาวฤกษ์สีชมพูสว่าง และไปสิ้นสุดที่กระจุกดาวสีน้ำเงินสว่างสดใสบริเวณขอบด้านนอก
นักดาราศาสตร์บางส่วนเชื่อว่า แขนที่โดดเด่นของกาแล็กซีกังหันน้ำวนเป็นผลมาจากการเฉียดเข้าใกล้ของกาแล็กซีเพื่อนบ้าน เอ็นจีซี 5195 (NGC5195) ซึ่งเป็นกาแล็กซีขนาดเล็กสีเหลืองที่อยู่บริเวณปลายสุดของแขนข้างหนึ่ง แม้เมื่อมองเผินๆ จะดูเหมือนว่ากาแล็กซีขนาดเล็กนี้กำลังดึงรั้งแขนของกาแล็กซีกังหันน้ำวนอยู่ แต่ภาพที่คมชัดจากฮับเบิลเผยให้เห็นว่า NGC 5195 กำลังเคลื่อนที่ผ่านด้านหลังของกาแล็กซีกังหันน้ำวน โดยกาแล็กซีขนาดเล็กนี้ได้โคจรผ่านกาแล็กซีกังหันน้ำวนมาเป็นเวลาหลายร้อยล้านปีแล้ว
กาแล็กซีกังหันน้ำวน ถือเป็นหนึ่งในกาแล็กซียอดนิยมของวงการดาราศาสตร์ ด้วยระยะทางประมาณ 25 ล้านปีแสงในกลุ่มดาวสุนัขล่าเนื้อ (Canes Venatici) มุมมองที่หันหน้าเข้าหาโลกโดยตรงและความใกล้ชิด ทำให้เหล่านักดาราศาสตร์สามารถศึกษารายละเอียดโครงสร้างและกระบวนการก่อกำเนิดดาวฤกษ์ของกาแล็กซีกังหันแบบคลาสสิกได้อย่างชัดเจน
ข้อมูลอ้างอิง: NASA, ESA, S. Beckwith (STScI), and The Hubble Heritage Team
- Out of this whirl: The Whirlpool Galaxy (M51) and companion galaxy
